“สมองอักเสบ” คือ โรคที่เกิดจากการอักเสบของเนื้อสมอง การอักเสบอาจจะเกิดทั้งสมองหรือบางส่วนของเนื้อสมอง ซึ่งสาเหตุที่พบมากที่สุด คือการติดเชื้อไวรัส โดยทั่วไปหากไม่รุนแรงอาจจะหายเองได้ด้วยการดูแลตามอาการ แต่เนื่องจากโรคนี้เมื่อเป็นแล้วไม่มียาที่รักษาเฉพาะ ดังนั้นการป้องกันจึงเป็นวิธีที่ดีที่สุด
สำหรับเชื้อไวรัสที่เป็นสาเหตุการเกิดโรคสมองอักเสบที่พบได้บ่อยในประเทศไทย ได้แก่ ไวรัสเริม แบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือไวรัสเริมชนิดที่ 1 ทำให้ผู้ที่ได้รับเชื้อมีไข้ เป็นแผล ตุ่มน้ำใสบริเวณปาก และไวรัสเริมชนิดที่ 2 ทำให้เกิดแผลเริมบริเวณอวัยวะเพศ นอกจากนี้ยังมีเชื้อไวรัสอื่นที่พบเป็นสาเหตุของการเกิดโรคสมองอักเสบ ได้แก่ ไข้เลือดออก พิษสุนัขบ้า คางทูม หัดเยอรมัน นอกจากนี้ในปัจจุบัน พบภาวะโรคสมองอักเสบจากโรคของภูมิคุ้มกันผิดปกติมากขึ้น
อาการของผู้ป่วยสมองอักเสบ สำหรับผู้เป็นไม่มากจะมีอาการไข้ ปวดศีรษะนำมาก่อนร่วมกับมีอาการผิดปกติทางสมองและระบบประสาท เช่น สูญเสียการรับรู้เรื่องบุคคล เวลา และสถานที่ มีพฤติกรรมที่ผิดปกติอย่างเห็นได้ชัด เช่น กระวนกระวาย กระสับกระส่าย หูแว่ว สับสน เห็นภาพหลอน อาจมีอาการอ่อนแรง อ่อนเพลีย พูดไม่ชัด เจ็บคอ คอแข็ง อาเจียน ซึม ปวดหัวเมื่อแสงจ้า ๆ
ในรายที่มีอาการรุนแรงมากอาจจะมีอาการซึม ไม่ค่อยรู้สึกตัว สับสนไม่รู้วันหรือกลางคืน จำคนไม่ได้ ไข้สูง ปวดศีรษะมาก มือสั่น คอแข็ง ชัก หมดสติ ไม่รู้สึกตัว เรียกไม่ตื่น และอาจเสียชีวิตได้ ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่ทันท่วงทีอาจเกิดอาการรุนแรง มีภาวะแทรกซ้อน และมีปัญหาต่อเนื่องในระยะยาวได้ เช่น เป็นโรคลมชัก อาการอ่อนแรง พฤติกรรมผิดปกติ เกิดความผิดปกติของเชาว์ปัญญา ซึ่งมีผลกระทบต่อผู้ป่วย ครอบครัว และสังคม
การวินิจฉัยสมองอักเสบจะต้องทำการซักประวัติของผู้ป่วยร่วมกับตรวจร่างกายทางระบบประสาทและสมองอย่างละเอียด แล้วจึงส่งตรวจภาพถ่ายรังสีของสมองซึ่งทำได้ 2 วิธี คือ การตรวจซีทีสแกน และการทำเอ็มอาร์ไอ เพื่อตรวจลักษณะสมองอักเสบหรือลักษณะโรคทางสมองอื่น ๆ ร่วมกับการเจาะน้ำไขสันหลัง เพื่อตรวจหาเชื้อไวรัสที่เป็นสาเหตุ เพื่อการวินิจฉัยที่ถูกต้องอันจะนำไปสู่การรักษาเฉพาะสำหรับผู้ป่วยแต่ละรายต่อไป
การป้องกันโรคสมองอักเสบ มีดังนี้
- ฉีดวัคซีนป้องกันโรค เช่น ไข้สุกใส คางทูม หัดเยอรมัน วัคซีนป้องกันไข้สมองอักเสบ
- หลีกเลี่ยงการถูกยุงกัด โดยหลีกเลี่ยงแหล่งที่มียุงมาก ทายากันยุง ใส่เสื้อแขนยาวและกางเกงขายาวเมื่อต้องออกนอกบ้าน รวมถึงกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง
- หลีกเลี่ยงการอยู่ในพื้นที่ที่มีโรคระบาด คอกหมูหรือคอกสัตว์ รวมถึงบริเวณที่มีสัตว์ตายผิดปกติ
ดังนั้น หากมีอาการที่น่าสงสัยว่ามีการติดเชื้อของสมอง เช่น ไข้สูง ปวดศีรษะมาก อาเจียนบ่อย ซึมลงเรื่อย ๆ ชัก ฯลฯ ควรรีบไปพบแพทย์ เพื่อรับการวินิจฉัยและรักษาแต่เนิ่น ๆ ก่อนที่โรคจะลุกลามจนยากแก่การรักษา
